Đối với doanh nghiệp kinh doanh trong môi trường thương mại quốc tế ngày càng phức tạp, việc giải quyết tranh chấp một cách công bằng và hiệu quả trở nên đặc biệt thiết yếu. Theo đó, trọng tài thương mại đã trở thành một công cụ quan trọng để giải quyết hiệu quả tranh chấp thương mại cả trong phạm vi quốc gia và quốc tế, đặc biệt tại Việt Nam, và dần nhận được sự chú trọng và áp dụng phổ biến hơn trong thời gian gần đây.
Trọng tài thương mại không chỉ là phương tiện giải quyết tranh chấp, mà còn là một cơ chế quan trọng để bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp trong quá trình thương mại quốc tế. Bài viết này sẽ đưa ra thông tin chi tiết về tầm quan trọng của trọng tài thương mại, nhấn mạnh những đặc điểm quan trọng của phương thức giải quyết tranh chấp này gồm quyền lợi mà doanh nghiệp có thể áp dụng khi chọn lựa trọng tài thương mại.
Hiện nay, ở Việt Nam có ba phương thức chính để giải quyết tranh chấp, bao gồm hòa giải, trọng tài và tòa án, nhằm đảm bảo sự khách quan và hợp pháp trong quá trình giải quyết tranh chấp. Mỗi phương thức có những ưu điểm riêng và phù hợp với các trường hợp khác nhau, mang lại sự đa dạng trong lựa chọn cho các bên tranh chấp.
Trong số các phương thức này, việc sử dụng trọng tài thương mại đang trở nên phổ biến hơn tại Việt Nam, được doanh nghiệp ưa chuộng hơn so với việc chọn lựa tòa án khi phương thức hòa giải được tiến hành nhưng không thành.
Khi hòa giải hoặc đàm phán không thành, các bên cần một cơ quan có thẩm quyền để giám sát việc giải quyết tranh chấp giữa các bên, đưa ra góc nhìn, tư vấn và khuyến nghị dưới cương vị là một bên trung gian, không có mâu thuẫn lợi ích.
Trọng tài đóng một vai trò quan trọng trong giải quyết tranh chấp, các trọng tài viên là những cá nhân nhiều kinh nghiệm, có thể đưa ra các lời tư vấn mang tính độc lập và qua đó, có xu hướng được các bên tranh chấp chấp nhận hơn.
Sự linh hoạt và tốc độ của quy trình trọng tài, cùng với hiệu quả trong giải quyết tranh chấp, cũng là những ưu điểm mà doanh nghiệp đánh giá cao.
Quyết định của trọng tài có tính chất toàn cầu và có thể thi hành ở nhiều quốc gia, tạo ra một cơ chế giải quyết tranh chấp quốc tế hiệu quả. Tính giảm rủi ro chính trị, sự khả thi và tính tuân thủ của quyết định trọng tài cũng là những điểm mạnh của phương thức này.
Các tổ chức và quy tắc phổ biến cho trọng tài thương mại bao gồm Hiến pháp và quy tắc của Viện Trọng tài Quốc tế (International Chamber of Commerce – ICC) và Hiến pháp Trọng tài Quốc tế của Liên Hợp Quốc (UNCITRAL). Các quy tắc này cung cấp quy định về quy trình trọng tài, việc chọn trọng tài, và các quy định khác để đảm bảo quá trình giải quyết tranh chấp diễn ra công bằng và hiệu quả.
Có nhiều lợi ích khi sử dụng trọng tài thương mại để giải quyết tranh chấp về sở hữu trí tuệ, bao gồm tính linh hoạt, tốc độ và tính quốc tế của quy trình. Tuy nhiên, quyết định của trọng tài thường không thể xem xét lại hoặc kháng cáo một cách dễ dàng, và cần phải tuân thủ chặt chẽ theo quy tắc đã được thỏa thuận từ trước giữa các bên.
Trong nhiều trường hợp, tranh chấp về sở hữu trí tuệ có thể được giải quyết thông qua quy trình trọng tài thương mại.
Quyền của các bên tranh chấp
Khi lựa chọn giải quyết tranh chấp qua trọng tài thương mại, các bên tranh chấp có nhiều loại quyền theo quy định của Luật Trọng tài thương mại 2010 bao gồm:
- Quyền tự thỏa thuận giữa các bên tranh chấp:
- Quy định về quyền tự thỏa thuận giữa các bên tranh chấp được coi là đặc biệt quan trọng và được đề cao trong Luật Trọng tài thương mại 2010 cũng như các quy tắc tố tụng trọng tài của các trung tâm trọng tài.
- Thỏa thuận giữa các bên về các khía cạnh như lựa chọn trọng tài viên, trung tâm trọng tài, hoặc việc chấm dứt giải quyết tranh chấp có thể được tôn trọng và áp dụng trong quá trình trọng tài.
- Điều kiện về thỏa thuận không nhất thiết phải được thiết lập trước hoặc sau khi tranh chấp xảy ra theo quy định tại Luật Trọng tài thương mại 2010.
- Trong trường hợp không có thỏa thuận cụ thể, Hội đồng trọng tài có thể quyết định về các yếu tố như ngôn ngữ sử dụng trong tố tụng trọng tài.
- Quyền lựa chọn hình thức, tổ chức trọng tài:
- Nếu các bên không thỏa thuận được về cơ quan, thẩm quyền giải quyết tranh chấp, doanh nghiệp có quyền chọn hình thức và tổ chức trọng tài theo yêu cầu của nguyên đơn, theo quy định tại Điều 43 Luật Trọng tài thương mại 2010.
- Quyết định về thành phần hội đồng trọng tài, thẩm quyền, địa điểm giải quyết, luật pháp quốc gia áp dụng, và các khía cạnh khác của thủ tục tố tụng trọng tài đều được thực hiện dựa trên tinh thần thỏa thuận và tư duy tự quyết giữa các bên.
Thông qua những quyền này, các bên tranh chấp có thể chủ động và linh hoạt trong quá trình giải quyết tranh chấp thương mại qua trọng tài, nhằm đảm bảo bảo vệ quyền lợi và lợi ích của mình một cách hiệu quả nhất.
Quyền yêu cầu ra phán quyết bổ sung hoặc hủy phán quyết
Theo Luật Trọng tài thương mại 2010, sau khi phán quyết trọng tài thương mại được ban hành, có khả năng yêu cầu ra phán quyết bổ sung hoặc hủy phán quyết trong một số trường hợp cụ thể. Dưới đây là mô tả chi tiết về quyền này:
- Yêu cầu ra phán quyết bổ sung:
- Trong trường hợp các bên tranh chấp không đồng thuận với phán quyết trọng tài và cần điều chỉnh, bổ sung thông tin liên quan đến yêu cầu được trình bày trong quá trình tố tụng mà không có trong phán quyết, họ có quyền yêu cầu Hội đồng trọng tài ra phán quyết bổ sung.
- Thông báo về yêu cầu này phải được gửi ngay cho bên kia theo quy định tại khoản 4 Điều 63 Luật Trọng tài thương mại 2010.
- Hội đồng trọng tài sẽ xem xét yêu cầu và nếu thấy là chính đáng, họ sẽ ra phán quyết bổ sung trong thời hạn 45 ngày kể từ ngày nhận được yêu cầu.
- Yêu cầu hủy phán quyết trọng tài:
- Nếu có căn cứ chứng minh rằng phán quyết trọng tài thuộc các trường hợp bị hủy quy định tại khoản 2 Điều 68 Luật Trọng tài thương mại 2010, bên tranh chấp có quyền yêu cầu Tòa án hủy phán quyết trọng tài.
- Bên yêu cầu hủy phán quyết trọng tài phải chứng minh đúng yêu cầu của mình, trừ trường hợp yêu cầu hủy phán quyết trọng tài theo điểm đ khoản 2 Điều 68 Luật Trọng tài thương mại 2010.
- Tòa án sẽ xem xét hồ sơ và có trách nhiệm chủ động xác minh thu thập chứng cứ để quyết định hủy hay không hủy phán quyết trọng tài.
Nên lưu ý rằng quy trình xét xử nhanh chóng của trọng tài cũng có thể là một điểm yếu, và do đó, quyền yêu cầu bổ sung hoặc hủy phán quyết trọng tài là quan trọng để đảm bảo tính chính xác và công bằng trong quá trình giải quyết tranh chấp.
Nhận định về khả năng phát triển của hệ thống trọng tài thương mại trong thời gian tới
Trong thời gian tới, khi được các bên tranh chấp dần lựa chọn là phương thức giải quyết tranh chấp tối ưu, hệ thống trọng tài thương mại tại Việt Nam và khu vực có thể đạt được các bước phát triển vượt bậc, gồm:
- Tăng cường ý thức về quy trình trọng tài:
- Nhận thức về ưu điểm của quy trình trọng tài thương mại đang tăng lên trong cộng đồng doanh nghiệp.
- Sự hiểu biết và tin tưởng vào khả năng giải quyết tranh chấp của trọng tài có thể tăng cường, đặc biệt là trong các lĩnh vực có nhiều giao dịch thương mại quốc tế.
- Phát triển pháp lý và hỗ trợ chính phủ:
- Việc cập nhật và hoàn thiện các quy định pháp luật liên quan đến trọng tài thương mại có thể tạo ra môi trường pháp lý thuận lợi.
- Chính phủ có thể đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra các cơ sở hạ tầng hỗ trợ cho hệ thống trọng tài, như việc đào tạo và phát triển nguồn nhân lực.
- Hợp tác quốc tế:
- Việc hợp tác với các tổ chức trọng tài quốc tế và khu vực có thể nâng cao chất lượng và uy tín của hệ thống trọng tài trong cả nước và khu vực.
- Việc áp dụng các quy tắc và tiêu chuẩn quốc tế có thể giúp hệ thống trọng tài trở nên phổ quát và dễ dàng chấp nhận hơn.
- Tăng cường đào tạo và nâng cao chất lượng trọng tài:
- Việc đầu tư vào đào tạo và phát triển kỹ năng cho các trọng tài giúp đảm bảo rằng họ có kiến thức và kỹ năng cần thiết để giải quyết tranh chấp một cách chính xác và công bằng.
- Chất lượng của các quy trình trọng tài thường mại sẽ tăng nếu có sự đồng nhất và cao cấp về chuyên môn.
- Sự tăng cường của thị trường thương mại và đầu tư:
- Tăng cường hợp tác thương mại và đầu tư trong khu vực có thể tăng cường nhu cầu sử dụng trọng tài thương mại.
- Sự phát triển của thị trường có thể tạo ra nhiều tranh chấp, và do đó, có nhu cầu cao hơn về các phương tiện giải quyết tranh chấp hiệu quả.
Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng có những thách thức và yếu tố cần được giải quyết để hệ thống trọng tài phát triển mạnh mẽ, bao gồm cải thiện chất lượng quy trình, đảm bảo tính minh bạch và công bằng, cũng như việc giữ gìn và phát triển lực lượng lao động trọng tài chất lượng cao.
