Internet meme đã trở nên phổ biến và là một phần quan trọng của văn hóa Internet. “Meme” là một thuật ngữ rộng, bao gồm bất kỳ hình ảnh, video, văn bản hoặc nội dung trực tuyến nào, chúng thường hài hước và nhẹ nhàng nên thường được chia sẻ rất nhiều trên các trang mạng xã hội. Meme còn là những câu đùa được xây dựng dựa trên sự châm biếm, trào phúng hoặc chế nhạo và thường sử dụng các hình ảnh hoặc đoạn video khác nhau (như GIF) từ nhiều phương tiện có sẵn trên internet. Nhưng khi người dùng Internet tạo meme bằng những hình ảnh từ các tác phẩm sáng tạo hoặc các khoảnh khắc riêng tư thì ai sẽ là chủ sở hữu hợp pháp của các meme?
Quyền sở hữu trí tuệ và meme
Văn hóa meme vẫn còn nằm trong vùng xám trong lĩnh vực bảo vệ quyền SHTT. Mặc dù vậy, gần giống với tất cả các loại tác phẩm khác, bản quyền sẽ tự động phát sinh khi tạo một meme mới được tạo ra khi nội dung meme là tác phẩm gốc có quyền tác giả, có mức độ sáng tạo tối thiểu và được cố định ở dạng thể hiện hữu hình. Luật bản quyền sẽ trao cho những người sáng tạo ban đầu của meme hoặc chủ sở hữu của các kênh truyền thông dùng meme quyền ưu tiên, họ có quyền độc quyền sao chép, sửa đổi, phân phối, đăng tải và sử dụng meme. Do đó, chia sẻ một meme đôi khi có thể cấu thành hành vi vi phạm bản quyền khi đem tác phẩm gốc sửa đổi, sau đó sử dụng, chia sẻ hay sao chép để đăng lại nhiều lần.
Ngoài ra, các doanh nghiệp cũng thường sử dụng meme làm công cụ tiếp thị để thu hút sự chú ý của khách hàng. Khi meme được sử dụng cho mục đích thương mại, chủ sở hữu hợp pháp của meme có thể có được quyền nhãn hiệu.
Có thể kiện người sử dụng meme trái phép hay không?
Nói chung, việc đăng tải và chia sẻ meme trực tuyến là hành động được coi là an toàn và khó có thể bị kiện. Tuy nhiên, khi meme được sử dụng với mục đích thương mại (chẳng hạn như in meme trên quần áo và bán chúng) mà không có sự cho phép hoặc giấy phép của chủ sở hữu hợp pháp, hoạt động đó sẽ bị cho là vi phạm bản quyền.
Nhiều chủ sở hữu meme đã nộp đơn kiện để bảo vệ quyền lợi của họ, nhưng hầu như các vụ việc như vậy đều không được giải quyết nhanh chóng. Vào năm 2013, chủ sở hữu của meme “Nyan Cat” và “Keyboard Cat” nổi tiếng một thời (đến nay vẫn còn có sức ảnh hưởng) đã khẳng định quyền lợi bản quyền và nhãn hiệu của họ và giành chiến thắng trước Warner Bros. và 5th Cell. Warner Bros. đã sử dụng trái phép các meme Keyboard Cat và Nyan Cat trong trò chơi điện tử do họ sản xuất mà không có sự đồng ý của chủ sở hữu các meme này. Theo thỏa thuận hòa giải giữa hai bên, những meme này vẫn có thể tiếp tục được sử dụng trong trò chơi điện tử của Warner Bros. theo giấy phép.
Nói chung, nếu bạn đang chia sẻ meme trên phương tiện truyền thông xã hội hoặc các nền tảng khác trên Internet, việc vi phạm quyền SHTT không phải là điều đáng lo ngại. Nhưng bất kỳ hành vi kiếm tiền từ meme do người khác sở hữu đều có thể khiến chủ sở hữu bản quyền hoặc chủ sở hữu nhãn hiệu thực thi hành động pháp lý. Do đó, điều đầu tiên cần phải cân nhắc chính là việc xác minh quyền sở hữu và quyền sở hữu trí tuệ, chẳng hạn như các thỏa thuận cấp phép khi lựa chọn nội dung không nguyên bản được sử dụng cho mục đích thương mại (ví dụ: quảng cáo và các hoạt động tiếp thị khác).
