Trong thập kỷ qua, quyền sở hữu trí tuệ ngày càng trở nên phổ biến ở các nước châu Á nói riêng và trên thế giới nói chung. Bởi thế giới đang trong thời kỳ phát triển nhanh chóng, chuyển từ kỷ nguyên công nghiệp sang kỷ nguyên số với sở hữu trí tuệ là trung tâm, là cội nguồn của mọi sự phát triển. Đó là lý do tại sao chắc chắn rằng sở hữu trí tuệ và đổi mới chắc chắn sẽ đóng vai trò quan trọng đằng sau sự phát triển thịnh vượng của xã hội.
Phát triển quyền sở hữu trí tuệ
Ngoài các nước phương Tây từ lâu đã có nền tảng vững chắc về sở hữu trí tuệ, hầu hết các nước châu Á cách đây vài chục năm có lẽ còn chưa có một khái niệm cụ thể về sở hữu trí tuệ chứ chưa nói đến một đạo luật riêng về quyền sở hữu trí tuệ.
Bởi vì, lúc bấy giờ, các nước phương Đông vẫn đang trong tình trạng chiến tranh triền miên, không ai có đủ sức lực để quản lý hay thậm chí quan tâm đến sở hữu trí tuệ. Ngoài ra, một lý do quan trọng hơn nữa là hồi đó, hầu hết các yếu tố tạo nên nền kinh tế đều đến từ hàng hóa vật chất – những thứ có thể sờ, nhìn, ăn, v.v. qua tiếp xúc trực tiếp.
Tuy nhiên, châu Á đang dần thay đổi trong cơ cấu các yếu tố cấu thành giá trị hàng hóa, cụ thể là từ thời kỳ sản xuất nông nghiệp với lúa mì, rau củ, bò gà,… được tạo ra bởi sức lao động cơ bắp của người nông dân, sang thời kỳ công nghiệp với máy móc là lao động nòng cốt. Thời đại mới với máy móc cơ học dần thay thế vị trí độc tôn của sức lao động cơ bắp vốn đã tồn tại hàng nghìn năm qua.
Xã hội đang phát triển dựa trên lao động trí óc với bác sĩ, luật sư, giáo viên,… là trung tâm vận hành của xã hội. Việc từng bước chuyển đổi sang nền kinh tế tri thức làm cho hàm lượng trí tuệ của các sản phẩm, dịch vụ ngày càng lớn, trở thành yếu tố quyết định năng lực cạnh tranh trong xã hội.
Qua đó, sở hữu trí tuệ, đổi mới sáng tạo sẽ là chìa khóa hiệu quả cho sự bền vững của xã hội. Ngành sở hữu trí tuệ sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết các thách thức toàn cầu, hệ thống sở hữu trí tuệ sẽ là yếu tố giúp sức sáng tạo của con người trở thành công nghệ thực sự, góp phần vào sự phát triển của xã hội nói riêng và thế giới nói chung.
Vai trò của sở hữu trí tuệ đối với sự phát triển của doanh nghiệp
Sở hữu trí tuệ đóng vai trò vô cùng thiết yếu đối với doanh nghiệp – xương sống của mọi xã hội.
Với tài sản trí tuệ, doanh nghiệp sẽ có trong tay chiếc chìa khóa vạn năng để mở ra những bước nghiên cứu và phát triển công nghệ đi trước thời đại. Từ đó, tạo ra lợi thế rất lớn so với các đối thủ trên thị trường, tạo dựng vị thế độc tôn không thể phá vỡ.
Không chỉ vậy, sở hữu trí tuệ còn có thể giúp thu hút vốn từ các nhà đầu tư, gia tăng giá trị doanh nghiệp trong các thương vụ mua bán và sáp nhập (M&A).
Sử dụng công cụ sở hữu trí tuệ làm đòn bẩy thúc đẩy hoạt động đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh, góp phần phát triển kinh tế – xã hội và ngược lại là một trong những mục tiêu chung của mọi chính phủ và doanh nghiệp.
Ở phía nhận diện thương hiệu, doanh nghiệp có nhãn hiệu – bộ mặt của thương hiệu. Nhãn hiệu là yếu tố giúp cho doanh nghiệp nổi bật trên thị trường. Tùy vào mức độ thành công của doanh nghiệp mà nhãn hiệu sẽ có thể trở thành tài sản vô giá, không thể định giá bằng tiền mặt.
Kiểu dáng công nghiệp, bằng sáng chế, quyền đối với giống cây trồng,… đều là các loại tài sản trí tuệ có thể được sử dụng như một tấm khiên bảo vệ sự độc quyền sản xuất, phân phối sản phẩm của doanh nghiệp.
Tùy thuộc vào mục đích kinh doanh của mình mà doanh nghiệp có thể lựa chọn độc quyền sử dụng sáng chế, kiểu dáng, giống cây trồng,… hoặc kinh doanh trong một thời gian và sau đó chuyển nhượng lại cho doanh nghiệp khác với giá cao (sau khi đã chứng tỏ được giá trị của tài sản trí tuệ). Việc cấp phép hoặc nhượng quyền thương mại cũng là một lựa chọn để giữ lại quyền kiểm soát đối với tài sản trong khi vẫn có thể mở rộng hoạt động kinh doanh.
Sở hữu trí tuệ và đổi mới sáng tạo trong đại dịch
Sở hữu trí tuệ và đổi mới sáng tạo càng trở nên nổi bật hơn trong thời kỳ Covid-19 khi gần như tất cả các ngành dịch vụ và sản xuất vật chất phải tạm dừng do hạn chế đi lại, cách ly, v.v.
Tuy nhiên, sở hữu trí tuệ không có hạn chế thông thường như hầu hết các hoạt động trong xã hội. Trái lại, với sự giúp sức của công nghệ kết nối con người của mọi tổ chức, mọi quốc gia, sở hữu trí tuệ ngày càng lớn mạnh, dẫn đầu cả thế giới trong cuộc chiến chống Covid-19. Bằng sáng chế bảo vệ vắc-xin, phương pháp, sáng tạo hữu ích để chống lại vi-rút corona, v.v. liên tục được cấp cho các cá nhân và tổ chức sáng tạo trên toàn cầu, tạo ra nguồn lợi nhuận vô cùng lớn.
Mặt trái của sở hữu trí tuệ cũng tồn tại trong ngành y học như việc các quốc gia bị hạn chế, ngăn cấm việc sản xuất vắc-xin Covid-19 bởi nó được bảo vệ bởi bằng sáng chế – một chứng nhận về việc đăng ký, sở hữu tài sản trí tuệ. Tuy nhiên, ngay trong thời điểm hiện tại, vấn đề này cũng đang dần được giải quyết với các lệnh miễn trừ và thỏa thuận, bàn bạc về cách ứng phó trong tương lai khi một đại dịch tương tự xảy ra và bằng sáng chế vắc-xin là thứ đứng trước tính mạng con người.
Nhiều khả năng là khi một đại dịch tương tự xảy ra, các tổ chức thế giới như WIPO, WTO, WHO,… sẽ có thể đi đến kết luận sớm hơn về việc miễn trừ tạm thời các quyền sở hữu trí tuệ, trong khi vẫn đảm bảo quyền và lợi ích của các nhà sáng chế, nhà khoa học dày công nghiên cứu chế tạo nên vắc-xin và các phương thức cứu người.
Việc tạo nên một thỏa thuận với các công ty dược trước khi chính thức bước vào nghiên cứu chế tạo là một trong các phương pháp tương đối ổn thỏa, trong đó các tổ chức quốc tế sẽ cung cấp nguồn vốn, cơ sở để nghiên cứu phát triển vắc-xin để đổi lại một khoảng thời gian sản xuất vắc-xin với công suất tối đa và quyền phân phối cho các tổ chức quốc tế, tạo nên một thị trường ổn định, công bằng, khác với tình cảnh của đại dịch Covid-19 là vắc-xin được ưu tiên phân bổ cho quốc gia giàu có hoặc quốc gia có khả năng sản xuất vắc-xin.
