Thế giới sở hữu trí tuệ sụt giảm mạnh trong năm 2021 do đại dịch Covid-19. Tuy nhiên, vào năm 2022, một phần do trở ngại đó, ta thấy một sự tăng tốc phát triển trên toàn cầu với sở hữu trí tuệ là một trong những công cụ chính đằng sau sự tiến bộ vượt bậc của nền kinh tế thế giới. Cụ thể, tài sản kỹ thuật số là câu chuyện chính của sở hữu trí tuệ với Metaverse, NFT, chuỗi khối và các chủ đề kỹ thuật số khác nằm trong vùng xám pháp lý và khó bảo vệ, bảo hộ theo quy định của pháp luật. Trong bài viết sau, VLIP sẽ giới thiệu về vai trò của AI cũng như các loại tài sản công nghệ khác trong Hệ thống luật pháp năm 2023.
Thế giới kỹ thuật số của AI
Sự phát triển nhanh chóng của Metaverse, tài sản không thể thay thế (NFT) và công nghệ chuỗi khối đều có ảnh hưởng đáng kể đến quyền sở hữu trí tuệ vào năm 2022. Những tài sản này và vấn đề làm thế nào để bảo vệ và thực thi việc bảo vệ những tài sản đó trên thế giới đã là một vấn đề hóc búa đối với nhiều luật sư sở hữu trí tuệ và các cơ quan chính phủ quốc gia và quốc tế.
Không chỉ các loại tài sản ở trên mà trong thế giới công nghệ, điện tử, viễn thông còn có một khái niệm khá mới là Web3 vẫn còn cần nhiều lời giải.
Web 3.0 (còn được gọi là web3), là thế hệ thứ ba của dịch vụ Internet kết nối dữ liệu với nhau theo cách phi tập trung nhằm mang lại trải nghiệm người dùng nhanh hơn và cá nhân hóa hơn. Web 3.0 được xây dựng bằng trí tuệ nhân tạo (AI), học máy và web ngữ nghĩa, đồng thời sử dụng hệ thống bảo mật chuỗi khối để giữ thông tin an toàn và bảo mật.
Trong Web 3.0, dữ liệu được lưu trữ và phân phối an toàn trên nhiều thiết bị, loại bỏ nhu cầu về máy chủ tập trung. Thiết kế này giúp giảm nguy cơ rò rỉ dữ liệu lớn vì dữ liệu không còn được lưu trữ tập trung ở một khu vực – khiến dữ liệu trở nên linh hoạt hơn và ít bị xâm phạm hơn.
Hiện tại, đã có nhiều nhãn hiệu quốc tế được nộp, đăng ký có liên quan đến tài sản kỹ thuật số. Đã có nhiều đơn đăng ký cho các nhãn hiệu được sử dụng độc quyền trong siêu dữ liệu và các môi trường kỹ thuật số khác, bao gồm cả NFT.
Do đó, để đáp ứng nhu cầu giải quyết cấp bách các hồ sơ này, các tổ chức quốc tế đã ban hành nhiều văn bản hướng dẫn cụ thể cho đối tượng đăng ký nhãn hiệu liên quan đến thế giới kỹ thuật số, tài sản ảo, v.v. Văn phòng Sở hữu Trí tuệ Liên minh Châu Âu (EUIPO) đã làm rõ phương thức đăng ký nhãn hiệu kỹ thuật số trong dự thảo Nguyên tắc năm 2023 của khu vực này. Cụ thể, hàng hóa ảo sẽ được phân loại theo Nhóm 9 vì chúng được coi là nội dung kỹ thuật số, với điều kiện là những hàng hóa đó được giải thích chi tiết theo tiêu chuẩn của EUIPO.
AI có thể giúp giải quyết các vấn đề pháp lý không?
Pháp luật đang phải vật lộn với sự phát triển nhanh chóng của internet. Các luật sư SHTT nói riêng và các luật sư, nhà làm luật nói chung lo sợ những cuốn sách luật tầm cỡ quốc gia và quốc tế sẽ không được soạn thảo và xuất bản kịp với tốc độ phát triển của thế giới kỹ thuật số.
Điều đó có thể đúng, tuy nhiên, liệu chính bản thân đối tượng đang gây lo sợ là AI có thể giúp giải quyết vấn đề đó không?
Một trong những câu chuyện nổi bật và phổ biến nhất trong mối tương quan giữa con người và AI chính là câu chuyện cố gắng chứng minh và công nhận cho cả thế giới rằng con AI DABUS của ông, Tiến sĩ Thaler có khả năng sáng chế và nên được công nhận là nhà sáng chế hợp pháp, bất chấp việc nó là một AI.
Bản thân tiến sĩ Thaler đã nhiều lần lên tiếng về tiềm năng vô hạn của các AI. Qua đó, liệu AI có thể giúp các nhà làm luật trong việc soạn thảo và thử nghiệm, phân tích tính logic của luật cũng như hệ quả của nó? Câu trả lời sẽ được thảo luận trong tương lai nhưng hiện tại, AI đã và đang hỗ trợ các luật sư sở hữu trí tuệ trong nhiều lĩnh vực.
Một ví dụ đáng chú ý là Công nghệ pháp lý Legal Tech. Legal Tech không phải là một công ty, mà là một khái niệm về công nghệ và pháp lý nhằm phá vỡ tình trạng hiện tại của khách hàng và luật sư, vốn được coi là quá truyền thống và bảo thủ.
Đó là lý do tại sao các công ty Legal Tech cung cấp dịch vụ pháp lý cho khách hàng mà không có sự tham gia của luật sư bằng xương bằng thịt. Tuy nhiên, mục đích chính của Legal Tech không phải là xóa bỏ luật sư và vai trò của họ trong xã hội. Đó là lý do tại sao trong danh sách các dịch vụ của Legal Tech, chức năng tự động soạn thảo các điều khoản và hợp đồng pháp lý cơ bản được cung cấp cho chính các cá nhân và tổ chức hành nghề pháp lý.
Cả khách hàng cần sự tư vấn, hỗ trợ pháp lý và nhân viên, chuyên viên hành nghề pháp lý đều có thể là khách hàng của Legal Tech.
Theo một số công ty luật đã và đang sử dụng dịch vụ của Legal Tech, họ bày tỏ rằng Legal Tech là một yếu tố có tác dụng gia tăng giá trị đối với hiệu quả hoạt động của các công ty luật, giảm thời gian dành cho các nhiệm vụ lặp đi lặp lại, có thể dự đoán được mà không thực sự cần một luật sư có kinh nghiệm, chuyên môn để xử lý.
Những nhiệm vụ khó khăn như vậy thường được giao cho thực tập sinh pháp lý hoặc trợ lý. Tuy nhiên, để mạch lạc, hệ thống, hiệu quả hơn trong phương thức giải quyết, phần mềm của Legal Tech là một phương pháp được các công ty luật khuyên dùng, giúp luật sư tập trung nguồn lực vào một vấn đề phù hợp hơn mà vẫn đảm bảo chất lượng của các công việc mang tính lặp lại.
Những tiến bộ này, đặc biệt là AI, chắc chắn sẽ hỗ trợ ngành luật hiện tại và trong tương lai, cả gần và xa. Công nghệ dựa trên AI sẽ hỗ trợ ngành luật bằng cách tăng cường đội ngũ nhân viên và cung cấp các giải pháp sẵn có cho lao động truyền thống do con người thực hiện.
Các công ty pháp lý ở Đông Nam Á đã sử dụng các công cụ phần mềm như SmartLaw và AskAILA (ứng dụng dựa trên AI được đào tạo và trang bị các quy định về luật lao động của Malaysia, cung cấp hỗ trợ ảo suốt ngày đêm) để trợ giúp nghiên cứu pháp lý, đánh giá hợp đồng thông minh, và tư vấn pháp lý. Các ứng dụng, phần mềm hỗ trợ AI này có thể giúp các công ty luật bằng cách nhanh chóng lướt qua hàng nghìn tài liệu và trả lời hoặc cung cấp thông tin cho các câu hỏi pháp lý.
Tuy nhiên, loại công nghệ này vẫn chưa thực sự phổ biến vào năm 2023 ở nhiều khu vực, một phần do chi phí cũng như nhu cầu của luật sư. Nguy cơ phải chịu trách nhiệm pháp lý do sơ suất nghề nghiệp do lạm dụng AI mà không kiểm tra kỹ nội dung cũng là một trở ngại đối với nhu cầu sử dụng các dịch vụ như vậy của các công ty luật mặc dù phần mềm AI có tỷ lệ chính xác cao.
Liệu AI có thể thay thế tất cả các chức năng của một luật sư?
Mặc dù công nghệ đã giúp mọi thứ trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn, nhưng nhiều chuyên gia trong cả lĩnh vực sở hữu trí tuệ và pháp lý nói chung tin rằng một số công ty luật nên quay trở lại các nguyên tắc cơ bản, nghĩa là không phụ thuộc quá nhiều vào AI để giải quyết tất cả các vấn đề của họ.
Có một số công ty luật lớn trên thế giới hoàn toàn không sử dụng AI trong hệ thống pháp lý của họ, đặc biệt là không áp dụng với nhiệm vụ liên quan đến hợp đồng với khách hàng và các bên khác vì nó cần được xử lý cẩn thận hơn. Các công ty này tin rằng những vấn đề như vậy nên được xử lý bởi một người có kinh nghiệm thực tế với khách hàng và các trường hợp tương tự vì sẽ không có trường hợp nào giống hệt nhau trên thế giới.
Nếu công ty gặp một khách hàng khó tính, liệu AI có thể hiểu được cảm xúc con người để thương lượng và linh hoạt thay đổi giá dịch vụ của công ty luật sao cho phù hợp nhất với tầm chấp nhận được của khách hàng?
Nếu khách hàng muốn thay đổi hợp đồng với các điều khoản ẩn chỉ thỏa thuận giữa luật sư – khách hàng, liệu AI có thể hiểu và thay thế điều đó không?
Từ góc nhìn của họ, AI không thể chỉ sao chép và dán mọi điều khoản cho các trường hợp khác nhau, bởi lẽ việc này có khả năng dẫn đến sai lầm nghiêm trọng và làm tổn hại đến danh tiếng cũng như giá trị tiền tệ của họ. Với sự nghi ngờ như vậy, họ không thể tin tưởng giao AI làm việc với khách hàng. Ngay cả công việc xem xét các hợp đồng do AI thực hiện hay để AI xem xét các hợp đồng cũng là một vấn đề khó chấp nhận.
Ngoài ra, tại thời điểm này, AI là sinh vật chết. Nó chỉ có thể giải quyết các trường hợp cực kỳ giống với thông tin đã được cung cấp. Nếu có những khía cạnh và khái niệm mới chẳng hạn như giới thiệu bảo vệ tài sản kỹ thuật số trên Internet, AI sẽ không thể hoạt động đầy đủ như một luật sư là con người, ít nhất là không phải bây giờ. Nếu không có những thay đổi và sự chăm sóc mang tính cá nhân hóa và hướng dẫn của con người, AI chắc chắn sẽ quay trở lại với những kiểu suy nghĩ hoặc hành động đã được thiết lập trước đó, không có sự tiến bộ trong các nguyên tắc pháp lý cơ bản để phát triển xã hội.
Tuy nhiên, các công ty này sẽ không từ chối hoàn toàn việc sử dụng AI có chọn lọc. Ý kiến của họ là vào thời điểm hiện tại, đầu năm 2023, vai trò của AI trong việc giải quyết các vấn đề pháp lý là không hoàn toàn cần thiết. Thay vào đó, họ thà tin vào phán quyết của luật sư vào lúc này. Trong tương lai, khi AI đã chứng minh rằng nó có thể thay thế các bộ phận của cả một hệ thống pháp lý với độ hiệu quả cao, họ có thể cân nhắc triển khai nó trong hệ thống của mình.
AI có nên thay thế luật sư?
AI rất thông minh. Tuy nhiên, nó không thể thay thế được vai trò của luật sư vì luật sư cũng là những người thông minh nhưng có tình cảm, có lý trí để suy nghĩ trước sau như một.
Đúng vậy, AI có thể giúp thẩm phán và luật sư lướt qua hàng nghìn văn bản luật trên toàn thế giới – một nhiệm vụ mà chính họ không thể làm được, nhưng nó sẽ không có những công nghệ cần thiết để trích xuất giá trị của những văn bản đó cũng như ý nghĩa ẩn chứa bên trong.
Học và đọc là một chuyện, nhưng áp dụng nó vào các trường hợp thực tế lại là một vấn đề hoàn toàn khác.
Bên cạnh đó, nếu nói đến việc thay đổi hoàn toàn hệ thống pháp luật sang AI, liệu có quá nguy hiểm nếu đặt luật xử lý các vấn đề liên quan đến tính mạng con người vào tay AI? Điều gì sẽ xảy ra nếu nó gặp trục trặc và đưa ra phán đoán sai? Liệu Chính phủ có nhận thức được và đưa ra hành động nhanh chóng để xử lý những vấn đề như vậy hay khi đó họ đã quá phụ thuộc vào AI và không rà soát lại các quyết định AI đưa ra?
Tương lai phía trước là một vùng xám không ai đoán trước được nó sẽ ra sao. Đối với AI và pháp lý, chúng ta nên bước cẩn thận từng bước một trước khi triển khai ‘rô bốt’ vào hệ thống của mình.
