Nga đã sử dụng tài sản SHTT như chiến thuật chiến tranh theo cách nào?

Trong cuộc tấn công Ukraine, Nga đã thực hiện một “nước đi” kỳ lạ, khi sử dụng quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) như chiến thuật quân sự. Vào đầu tháng 3, Chính phủ Nga đã ban hành một sắc lệnh phủ nhận nghĩa vụ bồi thường của các công ty Nga cho chủ sở hữu các bằng sáng chế, giải pháp hữu ích và kiểu dáng công nghiệp từ các quốc gia “thiếu thiện chí”. Sắc lệnh này nhắm thẳng vào những quốc gia phương Tây đã ban hành lệnh trừng phạt chống lại Nga, bao gồm Anh và Hoa Kỳ.

Dựa trên sắc lệnh này, các doanh nghiệp Nga có thể sử dụng tài sản SHTT, chẳng hạn như các sáng chế hoặc kiểu dáng đã được được đăng ký mà không cần phải trả tiền hay xin phép chủ sở hữu. Các công ty bị ảnh hưởng không thể thực thi các quyền SHTT của họ với những đối thủ cạnh tranh tại Nga. Điều này đã hợp pháp hóa hành vi vi phạm tài sản SHTT ở quốc gia vốn bị coi là không có hệ thống bảo vệ hiệu quả các loại tài sản vô hình. Năm ngoái, Nga đã bị chính phủ Hoa Kỳ thêm vào “danh sách ưu tiên theo dõi”, danh sách này bao gồm các quốc gia không có hệ thống bảo vệ hiệu quả các loại tài sản SHTT từ Hoa Kỳ.

Động thái của tổng thống Vladimir Putin là một phản ứng rõ ràng trước các lệnh trừng phạt kinh tế của phương Tây và việc đình chỉ các đặc quyền thương mại của Nga. Đây cũng là đòn đáp trả với những công ty đa quốc gia quyết định ngừng kinh doanh với các công ty của Nga.

Các lệnh trừng phạt và việc bị tẩy chay sản phẩm đã ảnh hưởng nặng nề đến nền kinh tế Nga, đưa nền kinh tế này đến bờ vực phá sản. Thị trường chứng khoán Nga cũng đã bị đóng cửa trong nhiều tuần.

Việc tạm dừng hiệu lực quyền sở hữu trí tuệ như một đòn đánh kinh tế trong bối cảnh xung đột là hành động chưa từng có tiền lệ, ít nhất là trong vài thập kỷ trở lại đây. Lần gần nhất vụ việc tương tự xảy ra là khi Hoa Kỳ đưa ra Đạo luật mậu dịch đối địch (TWEA) trong Chiến tranh Thế giới thứ nhất. Đạo luật này đã tước đoạt bản quyền và các bằng sáng chế thuộc sở hữu của các quốc gia đối địch, bao gồm cả bằng sáng chế cho thuốc giảm đau Aspirin, một sáng chế nổi tiếng của Đức.

Sau chiến tranh, nhãn hiệu Aspirin thuộc sở hữu của công ty dược phẩm Bayer tại Đức đã được chuyển giao cho Hoa Kỳ, Pháp, Anh và Nga, như một phần của các khoản bồi thường chiến tranh được thỏa thuận trong Hiệp ước Versailles.

Các quan chức Nga cũng ám chỉ về khả năng sớm tiến hành hạn chế hiệu lực của các loại tài sản sở hữu trí tuệ khác thuộc sở hữu của các quốc gia phương Tây như phần mềm và nhãn hiệu. Điều này sẽ cho phép các doanh nghiệp Nga chiếm đoạt, sử dụng tùy ý và miễn phí các thương hiệu lớn như McDonald’s. Thậm chí, một chuỗi nhà hàng của Nga gần đây đã sử dụng và đăng ký nhãn hiệu cho một logo rất giống với nhãn hiệu của thương hiệu trên, gồm những mái vòm vàng tạo thành chữ M nổi tiếng.

Các biện pháp trừng phạt cũng đã dẫn tới việc thẩm phán Nga bác bỏ đơn kiện vi phạm bản quyền và nhãn hiệu từ công ty sản xuất loạt phim hoạt hình Peppa Pig của Anh. Thẩm phán Andrei Slavinsky tuyên bố trước tòa rằng những hành động thiếu thiện chí của Hoa Kỳ và các quốc gia liên quan đã ảnh hưởng đến quyết định của ông.

Về phần mình, Ukraine cũng không ngừng phản ứng trước cuộc chiến sở hữu trí tuệ này. Bộ Quốc phòng nước này gần đây đã tấn công và tiết lộ các tài liệu mật mà họ khẳng định là của một nhà máy điện hạt nhân Nga.

Động thái này có vi phạm luật pháp quốc tế không?

Việc Nga tạm dừng hiệu lực các bằng sáng chế và các quyền sở hữu trí tuệ khác thuộc sở hữu của các công ty phương Tây có thể vi phạm các điều ước Quốc tế về việc bảo vệ những tài sản này ở phạm vi toàn cầu. Mọi Quốc gia thuộc Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cần tôn trọng các đạo luật này và đảm bảo rằng các doanh nghiệp nước ngoài có thể thực thi quyền sở hữu trí tuệ của họ để chống lại những hành vi vi phạm.

Các quốc gia bị thiệt hại bởi những sắc lệnh của Nga có thể đưa quốc gia này ra tòa án WTO và yêu cầu áp dụng các biện pháp trừng phạt bổ sung. Điều này một lần nữa sẽ ảnh hưởng đến các doanh nghiệp Nga, đặc biệt là những doanh nghiệp dựa vào thương hiệu và công nghệ được cấp bằng sáng chế, cũng như ngành công nghiệp sáng tạo.

Cách duy nhất để Nga có thể biện minh cho động thái của mình là dựa vào một ngoại lệ an ninh được đưa ra bởi chính WTO. Ngoại lệ này cho phép các quốc gia thực hiện bất kỳ hành động nào mà họ cho là cần thiết để bảo vệ các lợi ích an ninh thiết yếu của họ trong thời chiến. Tuy nhiên, ngoại lệ trên chưa bao giờ được sử dụng bởi bất kỳ Quốc gia nào, nên cũng chưa bao giờ được chứng minh hiệu lực trước các phán quyết của WTO.

Nếu Nga bị trục xuất khỏi WTO, quốc gia này sẽ không còn phải tuân theo những quy định về sở hữu trí tuệ toàn cầu. Không Quốc gia nào sẽ có thể đưa Nga ra trước tòa án của một tổ chức mà nước này không còn là thành viên.

Trên đây là những dự đoán về những gì có thể xảy ra nếu chiến tranh tiếp tục. Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng việc cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine chấm dứt sẽ có thể làm giảm căng thẳng giữa Nga và phương Tây cũng như chấm dứt cuộc chiến SHTT này.