Trong nhiều năm, trò chơi điện tử là một trong những lĩnh vực phát triển nhanh nhất của ngành giải trí, có thể nói rằng đại dịch COVID-19 cũng chẳng thể làm chậm lại tốc độ phát triển chóng mặt này.
Số lượng game thủ trên toàn cầu sẽ tiếp tục tăng nhanh chóng và theo Báo cáo thị trường trò chơi điện tử toàn cầu của Newzoo năm 2020, dự kiến con số này sẽ vượt qua cột mốc 3 tỷ vào năm 2023. Khi ngày càng có nhiều người chơi các trò chơi điện tử, bản thân các trò chơi đó cũng sẽ bắt đầu mang đến cho người chơi những tính năng và trải nghiệm tương tự như mạng xã hội hoặc các sự kiện ngoài đời thực, hay thậm chí còn có thể thay thế các sự kiện này. Cụ thể, vào năm 2020, 12 triệu game thủ đã cùng tập trung trong sự kiện của tựa game Fortnite Battle Royale để trực tiếp theo dõi buổi biểu diễn của nam rapper nổi tiếng Travis Scott trong nền tảng trò chơi. Đây chính là một trong những sự kiện mang tính bước ngoặt đối với hoạt động tương tác xã hội trong trò chơi điện tử.
Nhờ sự phát triển của công nghệ, những thiết kế, độ phức tạp và tính đa dạng của trò chơi điện tử đã và đang được thay đổi nhanh chóng. Giờ đây, người chơi có thể lựa chọn nhiều thể loại trò chơi khác nhau, và thông thường các tựa game AAA (những trò chơi điện tử được phát triển với số tiền khổng lồ) để dành hàng chục thậm chí hằng trăm tiếng đồng hồ chỉ để khám phá nội dung hấp dẫn của những câu chuyện thú vị. Về mặt đồ họa, trò chơi điện tử cũng đang ngày càng trở nên chân thực hơn. Những trò chơi điện tử giờ đây được trau chuốt tới từng chi tiết nhỏ, chẳng hạn như các nhân vật chính trong các tựa game nổi tiếng đang thường xuyên được các diễn viên nổi tiếng hoặc người có ảnh hưởng tại Hollywood hóa thân như những trong bộ phim điện ảnh.
Tương tự, như với các sản phẩm sáng tạo nghệ thuật khác, cốt lõi của trò chơi điện tử luôn là tài sản trí tuệ (SHTT). So với các tác phẩm thông thường được bảo vệ bản quyền, trò chơi điện tử thực sự phức tạp hơn rất nhiều. Các tựa game là tập hợp của nhiều yếu tố khác nhau, chẳng hạn như chương trình máy tính, các hình ảnh, thiết kế, tác phẩm văn học, lời thoại, âm nhạc, các màn biểu diễn nghệ thuật, nhãn hiệu và nhiều yếu tố quan trọng khác. Việc quản lý các chi tiết cụ thể trong trò chơi điện tử là chắc chắn một thách thức thực sự khi liên quan đến các quyền SHTT.
Một thách thức thậm chí còn lớn hơn đã xuất hiện do sự phát triển nhanh chóng của thị trường trò chơi điện tử và bản thân cuộc cách mạng trong việc phát triển và sản xuất trò chơi điện tử. Cũng cần lưu ý rằng trò chơi điện tử thường được phân phối trên phạm vi toàn thế giới. Điều này đồng nghĩa với việc các nhà phân phối game phải nắm bắt rõ các quy định cụ thể ở tất cả các quốc gia có liên quan. Tuy nhiên, từ góc độ luật sở hữu trí tuệ, nhiều khía cạnh trong trò chơi điện tử vẫn chưa được quy định rõ ràng. Đây có thể là một vấn đề đối với nhà phát triển trò chơi điện tử, nhà phân phối và thậm chí cả người chơi trong một số trường hợp. Dưới đây là một số vấn đề thú vị nhất liên quan đến sở hữu trí tuệ mà ngành công nghiệp đã chứng kiến cho đến nay.
Nhãn hiệu và trò chơi điện tử
Trò chơi điện tử đang ngày càng hướng tới chủ nghĩa hiện thực. Xu hướng này đã và đang được hỗ trợ bởi những phát triển trong lĩnh vực công nghệ kỹ thuật để biểu hiện một cách chân thực ngay cả những chi tiết nhỏ nhất. Do đó, các nhà phát triển đang liên tục đưa các yếu tố trong thế giới thực, chẳng hạn như con người, tạo vật, nhãn hiệu hiệu hay cả phong cảnh ngoài đời thực vào các trò chơi của họ. Người chơi có thể dễ dàng nhận ra các yêu tố trên trong các trò chơi dựa trên chiến tranh. Các yêu tố này được thêm vào các tựa game để tạo ra trải nghiệm hấp dẫn hơn cho người chơi. Các nhà phát triển thường sản xuất những trò chơi này dựa trên các sự kiện lịch sử có thật, sử dụng các hình ảnh của các loại vũ khí, phương tiện quân sự, máy bay, quân phục và các trang thiết bị khác ngoài đời thực. Nhiều yếu tố được thêm vào trò chơi cùng với các nhãn hiệu. Điều này đặt ra câu hỏi chung là liệu các sáng tạo nghệ thuật trong các trò chơi điện tử có thể sử dụng các nhãn hiệu đó hay không.
Hầu hết quốc gia trên toàn cầu thiếu các quy định cho phép việc sử dụng nhãn hiệu cho mục đích nghệ thuật. Tuy nhiên, việc thiếu các quy định pháp lý như vậy không đồng nghĩa với việc sử dụng nhãn hiệu trong trò chơi điện tử sẽ cấu thành hành vi xâm phạm nhãn hiệu. Vào năm 2012, một tòa án ở Paris đã phản quyết rằng việc sử dụng logo Ferrari với một mẫu ô tô trong tựa game Grand Theft Auto được chấp nhận với lý do việc sử dụng không có khả năng gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng.
Truy tìm Easter egg trong các tựa game
Một khía cạnh sở hữu trí tuệ thú vị khác liên quan đến những quả trứng Phục sinh (“Easter egg”) trong các tựa game, thuật ngữ này được sử dụng để mô tả những chi tiết bí mật được các nhà phát triển ẩn giấu trong các tựa game của mình. Những Easter egg thường liên quan đến đến các trò chơi điện tử khác, nhưng chúng cũng có thể liên quan đến các tác phẩm, các sự kiện ngoài đời thực, con người hay bất kỳ yếu tố nào khác. Chúng có thể được thêm vào các tựa game theo nhiều cách: từ những đoạn hội thoại của các nhân vật, sự sao chép hoặc thay đổi nhỏ của các vật phẩm, hình ảnh hoặc các tính năng bí mật trong trò chơi. Một ví dụ của Easter egg có thể được tìm thấy trong tựa game The Witcher 2: Assassins of Kings, khi người chơi có thể tìm thấy một xác chết mặc áo choàng trắng bên cạnh đống cỏ khô. Đây là một Easter egg liên quan đến tựa game Assassin’s Creed, hay trong tựa game Call of Duty: Black Ops 2, sau khi hoàn thành một nhiệm vụ cụ thể trong một khung thời gian nhất định trên một bản đồ cụ thể, người chơi có thể lựa chọn để chơi một số trò chơi cũ của Activision từng được chơi trên máy chơi game Atari 2600.
Do bản chất của chúng, các Easter egg thường liên quan đến các tác phẩm được bảo vệ bản quyền của người khác. Để xác định xem Easter egg có vi phạm bản quyền hay không, người ta thường phải dựa vào số lượng và tính chất của phần tác phẩm được sử dụng cho các Easter egg. Nói chung, khi các Easter egg chỉ sử dụng tác phẩm dưới dạng ý tưởng, sẽ không có rủi ro nào xảy ra vì luật SHTT không bảo vệ các ý tưởng đơn thuần. Ngược lại, khi một phần cụ thể của tác phẩm khác được sử dụng, rất có thể Easter egg sẽ gây ảnh hưởng đến quyền độc quyền của chủ sở hữu bản quyền.
Những nội dung do người chơi sáng tạo
Việc giao lưu trên các nền tảng của trò chơi điện tử không chỉ giới hạn trong việc giao tiếp giữa những người chơi hoặc tham dự các sự kiện trực tuyến. Giống như mạng xã hội, nhiều trò chơi điện tử khuyến khích người chơi tạo và chia sẻ những nội dung do người chơi tự sáng tạo. Chúng bao gồm tác phẩm nghệ thuật, video chơi game hoặc các bản mod (những thay đổi với các yếu tổ nhỏ trong các tựa game, bao gồm các nhân vật, đồ vật, công trình hay câu chuyện mới, v.v.) Việc chia sẻ nội dung như vậy có thể diễn ra trên các nền tảng được liên kết với trò chơi, hay trong chính trò chơi điện tử đó. Một số trò chơi điện tử thậm chí còn được tạo nên dựa trên ý tưởng của người chơi.
Những nội dung do người chơi tự sáng tạo sẽ giúp xây dựng cộng đồng người chơi vững mạnh, qua đó, mang lại giá trị không nhỏ cho người chơi và nhà phát triển. Từ quan điểm của người chơi, việc tạo và chia sẻ những nội dung do họ tự sáng tạo dựa trên trò chơi điện tử luôn liên quan đến việc sử dụng tài sản SHTT của trò chơi theo cách này hay cách khác. Người chơi phải tuân thủ các quy định về việc sử dụng tài sản SHTT được liệt kê trong “thỏa thuận cấp phép người dùng cuối” hoặc điều khoản dịch vụ, các quy định này khác nhau giữa các trò chơi và thường không đầy đủ. Đổi lại, các nhà phát triển phải thiết kế các yếu tổ trong trò chơi xung quanh tất cả các quy định để ngăn chặn việc chia sẻ nội dung bất hợp pháp hoặc không phù hợp trên nền tảng của họ. Đồng thời, họ cũng phải chịu rủi ro rằng tài sản SHTT của chính họ sẽ bị liên kết với nội dung không phù hợp. Nhưng rủi ro đáng kể liên quan đến việc các tựa game hay các nền tảng sử dụng nội dung do người dùng sáng tạo là khả năng nội dung đó vi phạm tài sản SHTT của người khác, hay việc người chơi pha trộn nội dung được bảo vệ bằng quyền SHTT từ các trò chơi điện tử khác nhau. Vào tháng 3 năm 2020, Sony đã bị Nintendo buộc phải xóa một nội dung do người dùng sáng tạo có nhân vật chính là Mario khỏi tựa game Dreams do Sony phát hành.
Lời cuối
Rõ ràng việc tạo ra một tựa game sẽ ẩn chứa nhiều thách thức không nhỏ liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ, và trò chơi điện tử cũng chính là một thách thức lớn đối với chính luật sở hữu trí tuệ. Giống với các ngành công nghiệp đang phát triển nhanh chóng khác, các quy phạm pháp luật khó có thể bắt kịp với sự thay đổi của công nghệ. Tuy nhiên, khi các nhà lập pháp và tòa án có thể nhận ra rằng các nội dung sáng tạo của trò chơi điện tử cũng quan trọng và cần được bảo vệ như các tác phẩm văn hóa truyền thống, các nhà phát triển cũng như người chơi sẽ có thể đánh giá được những rủi ro pháp lý đáng kể khi tạo ra những nội dung hấp dẫn mới.
