Nếu bạn là một người ưa thích những bản nhạc cũ, cụ thể ở đây là dòng nhạc Pop – Rock, rất có khả năng bạn đã nghe tới bản hit “Happy Together” đình đám của The Turtles. Thế nhưng tại Mỹ, bản quyền bản nhạc này cũng như các bản nhạc trước 1972 là một vấn đề khá khó chịu.
Ca khúc Happy Together
Được thu âm và ra mắt dưới sự thể hiện của nhóm nhạc Rock người Mỹ The Turtles vào năm 1967, ca khúc này đã có thành tích tốt khi nằm trên đỉnh của bảng xếp hạng US Billboard top 100; bên cạnh đó, ca khúc được đánh giá nằm ở top 20 ca khúc nổi tiếng nhất ở nhiều nước, trong đó Canada coi ca khúc này nằm ở vị trí thứ 2 và UK thì thứ 12. Đây cũng là ca khúc nổi tiếng nhất của ban nhạc này.
Vào năm 1971, sau khi The Turtles tan rã, hai thành viên sáng lập là Mark Volman và Howard Kaylan đã thành lập Flo & Eddie, vô hình chung nắm giữ toàn bộ bản quyền những ca khúc của nhóm trước khi tan rã.
Năm 2013, Flo & Eddie đã khởi tố đài phát thanh vệ tinh Sirius XM đối với hành vi phát nhạc mà chưa trả tiền bản quyền tại các bang New York, Florida và California. Vụ kiện tụng này vô hình chung đã “đào” lên một lỗ hổng lớn trong luật bản quyền Hoa Kỳ. Hiện cho tới giờ, kết luận của vụ án vẫn còn gặp nhiều luồng phản bác.
Cụ thể vụ án
Về cơ bản, mấu chốt của vấn đề chính là về bản quyền thể hiện các ca khúc được sáng tác trước năm 1972. Lý do là vì nước Mỹ có những thay đổi trong luật bản quyền vào năm đó, vì vậy những ca khúc sau 1972 được áp dụng khác với những ca khúc trước đó. Hiểu một cách đơn giản, những ca khúc sau 1972 có đầy đủ các quy định về bản quyền như luật hiện tại như quyền nhân thân, quyền tài sản,… mà các ca khúc trước đây chưa có.
Cụ thể, đài phát thanh vệ tinh Sirius XM đã phát sóng hàng loạt các bản hit trước năm 1972 mà không hề trả tiền bản quyền cho tác giả. Nếu theo luật hiện hành, thì Sirius XM đã vi phạm luật bản quyền, nhưng trên thực tế lại không phải. Theo phía Flo & Eddie, họ trích dẫn trong luật bản quyền Hoa Kỳ rằng Hoa Kỳ công nhận “đặc quyền” (exclusive rights) của tác giả đối với các ca khúc sáng tác trước 1972; điều này có nghĩa Flo & Eddie cũng sẽ có quyền kiểm soát việc sử dụng tác phẩm của mình. Dựa vào lý lẽ đó, Flo & Eddie cũng đồng thời chỉ trích luật bản quyền bang đã không chặt chế, ngó lơ hành vi phát nhạc này của hàng loạt các nhà hàng, cửa tiệm,…
Tuy nhiên, cho dù lập luận có vẻ sắc bén, phía Flo & Eddie lại không nhận được kết quả như ý. Phán quyết của Tòa cho rằng Sirius XM không hề vi phạm luật bản quyền.
Hành vi của đài Sirius XM
Khi xét đến cụm “đặc quyền” cho bản quyền Happy Together mà Flo & Eddie đã đề cập, tòa án đã phải cân nhắc rất kỹ các độc quyền này bao gồm những gì. Và rốt cục, tòa cho biết các bản nhạc trước 1972 phải theo luật bản quyền trước đó. Luật lúc đó tuy có nhắc đến bản quyền của bản nhạc, lại không hề nhắc tới một chút gì về quyền liên quan tới biểu diễn. Đây cũng là một lý do mà khi bản tìm một bản nhạc trước năm 1972, bạn có thể thấy vô vàn người hát, và họ đều không cần phải trả tiền bản quyền cho việc “cover” này.
Một lý luận khác từ phía tòa án đó chính là mối quan hệ khăng khít giữa bản quyền nhạc với ngành công nghiệp phát thanh (radio). Về cơ bản, hai ngành công nghiệp này đã tương hỗ lẫn nhau để cùng nhau tiến lên trong suốt đầu thế kỷ 20 cho tới năm 1971. Khi đài phát một bản nhạc, bản nhạc đó đồng thời vừa được nổi tiếng hơn, mà cũng đem lại lợi nhuận cho đài phát do lượng người nghe.
Rốt cục, phía Flo & Eddie thua kiện. Tuy nhiên bên Sirius XM cũng đồng ý sẽ chi trả tiền bản quyền cho tất cả các bản nhạc trước 1972 mà đài phát sẽ sử dụng (bao gồm cả đã sử dụng).
Đánh giá bản quyền ca khúc Happy Together
Tuy luật là như vậy, song có thể thấy một vài tác giả có sáng tác trước năm 1972 đang chịu thiệt một lượng không nhỏ trong luật bản quyền. Thế nhưng, công bằng mà nói, nhà đài cũng sẽ chịu một khoản thiệt không hề nhỏ khi phải chi trả cho những ca khúc như thế này.
Dẫu vẫn biết khoản hoa hồng này là động lực khuyến khích sáng tạo của giới nghệ sĩ, nhưng nó cũng không nên là vật cản đối với người sử dụng. Một khía cạnh khác liên quan tới vấn đề này chính là vấn đề văn hóa và kinh tế. Nếu các bản nhạc trước 1972 này được áp dụng tiền bản quyền như các bản nhạc hiện đại, nó sẽ khiến lượng sử dụng và phát thanh của các đài sẽ giảm đi do lượng tiền bản quyền phải tăng lên. Điều này cũng dẫn đến lượng nghe và tiếp xúc tới các bản nhạc này giảm; như vậy cũng ảnh hưởng trực tiếp tới lợi ích của người sáng tác.
Trong khi đó, nếu đài được phát các bản nhạc này mà không cần hoa hồng, người nghe sẽ dễ tiếp cận các bản nhạc cổ này hơn. Các nghệ sĩ có thể kiếm thêm bằng các tổ chức các show diễn, bán các sản phẩm có hình ảnh của mình để kinh doanh, …
Vô hình chung vụ án bản quyền Happy Together như thế này lại khơi dậy một vấn đề không hề nhỏ trong luật bản quyền và sự áp dụng của nó.
