Bản quyền hay quyền tác giả là quy định liên quan đến quyền sở hữu của tác giả và nghệ sĩ đối với các tác phẩm sáng tạo của họ. Các tác phẩm với mọi thể loại từ sách, âm nhạc, tranh vẽ, tác phẩm điêu khắc hay phim ảnh cho đến các chương trình máy tính, cơ sở dữ liệu, quảng cáo, bản vẽ kỹ thuật hay bản đồ đều sẽ được bảo vệ bởi các quy định về quyền tác giả.
Đối tượng nào có thể có đủ điều kiện để được bảo hộ bản quyền?
Các bộ luật sở hữu trí tuệ tại nhiều quốc gia trên thế giới thường không quy định đầy đủ danh sách các tác phẩm được bảo hộ liên quan đến quyền tác giả. Mặc dù vậy, vẫn có các loại tác phẩm sáng tạo cơ bản có thể được bảo vệ bởi bản quyền tại nhiều quốc gia trên thế giới:
- các tác phẩm văn học như tiểu thuyết, thơ, kịch, tài liệu tham khảo và bài báo;
- chương trình máy tính, cơ sở dữ liệu;
- phim, tác phẩm âm nhạc và vũ đạo;
- các tác phẩm nghệ thuật như tranh, bản vẽ, ảnh và tác phẩm điêu khắc;
- bản vẽ kiến trúc; và
- quảng cáo, bản đồ và bản vẽ kỹ thuật.
Chỉ những tác phẩm sáng tạo được thể hiện với các hình thức cụ thể mới có thể được bảo vệ bởi các quy định về bản quyền. Ngược lại, các ý tưởng, quy trình, phương pháp hoạt động và các khái niệm tương tự sẽ không thể được bảo hộ bởi quyền tác giả. Tùy thuộc vào việc các đối tượng cụ thể (chẳng hạn như tiêu đề, khẩu hiệu hoặc biểu trưng) có đủ các đặc điểm liên quan đến quyền của tác giả hay không, chúng sẽ có thể được bảo hộ bởi các quy định về bản quyền hoặc không.
Các quy định về bản quyền có thể đảm bảo quyền lợi của người sáng tạo ra tác phẩm theo hai cách:
- Quyền tài sản cho phép chủ sở hữu bản quyền có thể nhận được những lợi ích về mặt kinh tế khi người khác sử dụng tác phẩm của họ;
- Quyền nhân thân bảo vệ lợi ích phi kinh tế của tác giả.
Hầu hết các quy định trong luật SHTT của các quốc gia trên toàn thế giới đều quy định rằng chủ sở hữu bản quyền của tác phẩm có quyền cho phép hoặc cấm người khác sử dụng tác phẩm của họ hoặc (trong một số trường hợp nhất định) nhận những lợi ích kinh tế phù hợp khi người khác sử dụng các tác phẩm của họ. Chủ sở hữu bản quyền của tác phẩm sẽ có khả năng cấm hoặc cho phép người khác:
- sao chép tác phẩm có bản quyền dưới nhiều hình thức khác nhau, chẳng hạn như ấn phẩm in hoặc bản ghi âm;
- trình diễn trước công chúng tác phẩm, chẳng hạn như trong một vở kịch hoặc nhạc kịch;
- ghi lại tác phẩm, ví dụ, dưới dạng đĩa CD hoặc DVD;
- phát sóng tác phẩm bằng đài phát thanh, cáp hoặc vệ tinh;
- dịch tác phẩm sang ngôn ngữ khác; Và
- chuyển thể tác phẩm, chẳng hạn như chuyển thể tiểu thuyết thành kịch bản phim.
Hơn nữa, quyền nhân thân có thể bao gồm quyền yêu cầu quyền tác giả đối với tác phẩm hoặc quyền phản đối những sửa đổi đối với tác phẩm, khi những thay đổi đó có thể gây tổn hại đến uy tín của tác giả hoặc người sáng tạo ra tác phẩm.
Đăng ký bản quyền cho các tác phẩm sáng tạo
Các tác phẩm đương nhiên được bảo vệ bản quyền ở phần lớn các quốc gia ký kết Công ước Berne khi chúng được thể hiện dưới một hình thức nhất định, không cần đăng ký hoặc các yêu cầu khác.
Tuy nhiên, bên cạnh đó, phần lớn các quốc gia trên thế giới đều có hệ thống đăng ký bản quyền riêng cho phép người sáng tạo chủ động xác nhận quyền sở hữu tác phẩm của họ. Những hệ thống đăng ký bản quyền như vậy rất quan trọng trong việc giải quyết những bất đồng về việc ai là chủ sở hữu hợp pháp của tác phẩm. Ngoài ra, việc chủ động đăng ký bản quyền sớm sẽ tạo cơ sở vững chắc cho hoạt động tài chính, giúp việc mua bán, chuyển nhượng và/hoặc chuyển giao bản quyền nhanh chóng và thuận tiện hơn.
