Trong hơn ba năm qua, đại dịch COVID-19 đã làm thay đổi sâu sắc thế giới y tế và công nghệ sinh học. Công nghệ vaccine mRNA, vốn được phát triển qua nhiều năm nghiên cứu, đã trở thành bước đột phá giúp tạo ra các vaccine phòng COVID-19 với hiệu quả cao và tốc độ sản xuất nhanh chóng.
Trong đó, Moderna là một trong những công ty đầu tiên thương mại hóa thành công vaccine dựa trên nền tảng mRNA. Tuy nhiên, công nghệ này không phải là độc quyền của riêng Moderna. Các đối thủ như Pfizer phối hợp với BioNTech cũng phát triển vaccine tương tự, đặt tên là Comirnaty, và nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường toàn cầu.
Điều này dẫn đến một cuộc tranh chấp pháp lý nghiêm trọng liên quan đến bằng sáng chế công nghệ mRNA, giữa Moderna và Pfizer/BioNTech – cuộc chiến không chỉ có giá trị thương mại hàng tỷ USD mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến chính sách sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực công nghệ sinh học.
II. Các vấn đề pháp lý trọng tâm
1. Vi phạm bằng sáng chế
Moderna khởi kiện Pfizer và BioNTech tại nhiều quốc gia với cáo buộc rằng hai công ty này đã vi phạm bằng sáng chế mà Moderna sở hữu liên quan đến công nghệ mRNA cốt lõi. Những bằng sáng chế này bao gồm các kỹ thuật nền tảng về tổng hợp, cấu trúc và ứng dụng của mRNA trong vaccine.
Moderna cho rằng Pfizer/BioNTech đã sao chép công nghệ được cấp bằng sáng chế trong khoảng thời gian từ 2010 đến 2016, trước khi dịch COVID-19 bùng phát, nên không thể viện dẫn “ngoại lệ đại dịch” để miễn trừ quyền sở hữu trí tuệ.
2. Phạm vi bảo hộ và hiệu lực toàn cầu
Vụ kiện được đệ trình tại nhiều hệ thống pháp luật lớn, bao gồm Hoa Kỳ, Đức, Anh và Hà Lan. Mỗi quốc gia có cách tiếp cận và quy định riêng về phạm vi, thời hạn và hiệu lực của bằng sáng chế. Do đó, vụ kiện không chỉ là tranh chấp kỹ thuật mà còn là bài kiểm tra về tính hiệu quả của hệ thống sở hữu trí tuệ đa quốc gia trong ngành công nghệ cao.
3. Ngoại lệ trong tình huống đại dịch
Trong giai đoạn đầu đại dịch, Moderna từng tuyên bố không thực thi các quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến vaccine nhằm hỗ trợ nhanh chóng sản xuất và phân phối vaccine toàn cầu. Tuy nhiên, sau đó công ty này đã thu hẹp cam kết và khởi kiện Pfizer/BioNTech, khiến dư luận và giới chuyên môn tranh cãi về tính minh bạch và trách nhiệm xã hội của các tập đoàn dược phẩm lớn trong khủng hoảng y tế.
III. Phân tích pháp lý và tác động
1. Quản trị danh mục bằng sáng chế công nghệ lõi
Cuộc chiến này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc doanh nghiệp phải có chiến lược quản trị bằng sáng chế bài bản, đặc biệt với các công nghệ nền tảng. Một danh mục bằng sáng chế mạnh sẽ giúp bảo vệ quyền lợi không chỉ trong các tình huống cạnh tranh mà còn trong các trường hợp hợp tác, chia sẻ công nghệ.
2. Tác động đến chính sách sở hữu trí tuệ và y tế công cộng
Vụ kiện cũng đặt ra thách thức cho các nhà làm luật và tổ chức quốc tế về cách cân bằng giữa bảo vệ sáng chế và quyền tiếp cận thuốc men trong khủng hoảng sức khỏe cộng đồng. Các biện pháp tạm thời như cấp phép bắt buộc (compulsory license) hay ngoại lệ đại dịch (pandemic license) đang được tranh luận sâu sắc hơn bao giờ hết.
3. Tính phức tạp của tranh chấp xuyên biên giới
Việc kiện tụng xảy ra trên nhiều hệ thống pháp luật khác nhau cho thấy sự phức tạp trong giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ xuyên quốc gia, đòi hỏi doanh nghiệp và luật sư phải chuẩn bị kỹ càng về mặt chiến lược và pháp lý để bảo vệ quyền lợi trên nhiều diễn đàn.
IV. Kết luận
Cuộc chiến pháp lý giữa Moderna và Pfizer/BioNTech không chỉ đơn thuần là một vụ kiện bằng sáng chế, mà còn là biểu tượng cho những thách thức và cơ hội của hệ thống sở hữu trí tuệ trong thời đại công nghệ cao và toàn cầu hóa. Các doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghệ sinh học cần:
- Tăng cường quản lý và bảo vệ danh mục bằng sáng chế công nghệ nền tảng;
- Thích ứng với các quy định pháp lý đa quốc gia và các tình huống đặc biệt như đại dịch;
- Chủ động xây dựng chiến lược ứng xử minh bạch và có trách nhiệm xã hội nhằm duy trì uy tín thương hiệu và sự ủng hộ của cộng đồng.
